Totmes III

Totmes III

władca starożytnego Egiptu
Okres	od 1458 p.n.e. do 1425 p.n.e.
Dane biograficzne
Dynastia	XVIII dynastia
Ojciec	Totmes II
Matka	Iset (Isis)
Małżeństwo	Neferure(?), Satiah, Hatszepsut II Meritre
Dzieci	Amenhotep II

Totmes III lub Tutmozis (gr. Tutmosis) – faraon, władca starożytnego Egiptu XVIII dynastii, z okresu Nowego Państwa.

Życiorys

Syn Totmesa II i jednej z jego żon Iset (Isis). Panował w latach 1458–1425 p.n.e. Jego poprzedniczką była Hatszepsut, córka Totmesa I, a siostra Totmesa II. Zatem Hatszepsut była jednocześnie ciotką, macochą i teściową Totmesa.

Ojciec Totmesa III wspólnie z kapłanami Amona sprowokował wybranie swego syna na faraona. Miał to być cud. Podczas procesji barka Amona zboczyła z drogi i zatrzymała się przed dwuletnim wówczas chłopcem. Hatszepsut objęła władzę jako regentka z małoletnim Totmesem, jednak dwa lub trzy lata później (według innych źródeł siedem) ogłosiła się faraonem. Mimo tego lata panowania dalej liczono według wstąpienia na tron Totmesa. Ich współrządy trwały aż do 20. roku panowania faraona, kiedy to Hatszepsut prawdopodobnie zmarła.

Prawdopodobnie młody faraon został zaręczony z księżniczką Neferure, córką i dziedziczką Hatszepsut. Być może doszło do ślubu, ale nie jest to pewne; Neferure zmarła nagle, pogrążając matkę w rozpaczy. Po jej śmierci Totmes poślubił swoją kochankę Satiah, a następnie młodszą córkę Hatszepsut, Meritre.

Władza

Wyprawa do Syropalestyny

Już w kilka tygodni po objęciu samodzielnej władzy młody faraon zorganizował pierwszą w swej karierze wyprawę wojenną do Syropalestyny. Celem tej wyprawy było pokonanie koalicji książąt syryjskich. Totmes na czele 10 tysięcy żołnierzy pokonywał 20 km w ciągu dnia. Wojska buntownicze skoncentrowały swe siły na północ od góry Karmel. Totmes, aby zaskoczyć wrogów, zdecydował się na trudniejszą drogę przez przełęcz Arun. Do decydującego starcia doszło pod Megiddo w 1469 roku p.n.e. Po kilkumiesięcznym oblężeniu w ręce egipskie wpadli prawie wszyscy przywódcy koalicji z wyjątkiem ratującego się ucieczką władcy Kadeszu. Pokonani władcy złożyli przysięgę na wierność faraonowi. Większość wydarzeń z tej, a także szesnastu innych kampanii opisano w świątyni Amona w Karnaku w tzw. Rocznikach Totmesa. Wpływy Egiptu w tym czasie sięgnęły po linię Byblos – Damaszek, a w kolejnych latach panowania umacniały się.

Kolejne podboje

W kilka lat później Totmes zdobył Kadesz. Do Egiptu zostały przyłączone wszystkie porty wybrzeża fenickiego (jako przyczółki do lądowania wojsk oraz transportu łupów). Podczas wyprawy do Kadesz Totmes popadł w konflikt z państwem Mitanni. Zwycięska dla Egipcjan bitwa pod Halab otworzyła przed Totmesem drogę do Mezopotamii. Totmes wykorzystał swą szansę i ruszył do góry Mitanni, a potem na południe. W tym czasie faraon polował na słonie. Na jednej z takich wypraw omal nie stracił życia. Podczas nich zabił około 120 zwierząt. Egipcjanie spustoszyli Syrię na zachód od Eufratu. Koło miasta Karkemisz Totmes postawił stelę ze swoim imieniem zaznaczając tym granicę swego państwa. Później Totmes poprowadził kilka wypraw pacyfikacyjnych do Azji. Jedna z nich poświęcona była sprawdzeniu plonów w podbitych krainach i sprowadzeniu do Egiptu roślin naturalnie w nim nie występujących. Ogółem Totmes III poprowadził aż szesnaście kampanii wojennych do Syrii.

Totmes III prowadził swoje podboje nie tylko na Bliskim Wschodzie, ale również na południu kraju. Potędze armii egipskiej nie oparła się Nubia. Wojska faraona dotarły aż do IV katarakty na Nilu. Granicę państwa ustanowiono w dzisiejszym Hadżar-el-Merwa. Na prawym brzegu Totmes kazał wybudować potężną twierdzę Napata, skolonizował wszystkie osady wzdłuż rzeki.

Totmes z przywódcami podbitych państw utrzymywał przyjazne stosunki, co przyczyniało się do utworzenia swoistych stosunków dyplomatycznych. Do śmierci otrzymywał daniny z podbitych państw, a inne wręcz prześcigały się w wysyłaniu danin do Teb. Nawet silna w tym okresie Asyria czując zagrożenie ze strony państwa Mitanni wysłała dary oddając się pod opiekę faraona. Dzięki swym umiejętnościom przywódczym i dyplomatycznym, a także cechom charakteru i wyglądu zewnętrznego, Totmes u potomnych zyskał miano „Napoleona Egiptu” – nigdy nie przegrał żadnej bitwy. Ostatecznie państwo faraonów za Totmesa III obejmowało część Azji Mniejszej, Sudan, Libię, Palestynę, Syrię oraz tereny nad Eufratem.

W ciągu swoich 42. lat panowania Totmes III odbył co najmniej 15 wypraw wojennych.

Rozwój Egiptu

Totmes poszerzając granice Egiptu stworzył jego imperialną potęgę w ówczesnym świecie. Udało się skutecznie zaprowadzić w państwie ład i porządek, co umożliwiło rozwój rzemiosła, budownictwa i sztuk pięknych. Totmes przebudował świątynię w Karnaku, na której ścianach wykuto tzw. Dzienniki Totmesa, opisujące 17 wypraw wojennych Totmesa. Szczególnie pięknym świadectwem wypraw do Asyrii jest tzw. Ogród botaniczny w świątyni w Karnaku z reliefami ukazującymi florę i faunę Palestyny i Asyrii. Wysoki poziom życia w Egipcie zapewnił napływ bogactw z całego imperium. Stolicą Egiptu w tym czasie były Teby, które za panowania Totmesa przeżywały swój najlepszy okres. Życie w mieście skupiało się wokół świątyni Amona-Re (lokalnego bóstwa oraz jednocześnie ogólnopaństwowego boga-Słońce). W czasie długich nieobecności króla w stolicy, wzrosła pozycja tebańskich kapłanów Amona.

• 
  Posąg Totmesa III, Muzeum w Luksorze
• 
  Granitowy posąg Totmesa III, Muzeum Egipskie w Kairze
• 
  Egipt i Bliski Wschód w początkach Nowego Państwa

Śmierć i pochówek

Totmes III zmarł około 1425 roku przed Chrystusem. Chcąc uniknąć walki o władzę w państwie, na rok przed śmiercią, ustanowił swego syna Amenhotepa II, współpanującym. Pierwotnie został pochowany w Dolinie Królów. Wejście do grobowca znajduje się na skalnej półce na wysokości kilkunastu metrów. Komora grobowa znajduje się za długim korytarzem i kilkoma mniejszymi salami. Wnętrze grobu daje wrażenie rozwiniętego zwoju papirusu. Mumia została ograbiona już w czasach starożytnych. Rozsypującą się ze starości mumię faraona znaleziono w skrytce DB-320 w Deir el-Bahari. Zabalsamowane ciało spoczywało w wewnętrznej trumnie. Ciało zostało zniszczone, głowa odłamana od karku, a nogi od tułowia, do skóry przykleiły się przesiąknięte żywicą bandaże. Jedynie twarz zachowała się nienaruszona.

Zrekonstruowane przez specjalistów i zakonserwowane ciało Totmesa III można obecnie oglądać w Muzeum Egipskim w Kairze.

Tytulatura

Nomen władcy odczytuje się jako Dżehutimes, co w języku polskim znaczy „zrodzony z Dżehuti (Thota)”:

Znane jest ponadto jedenaście innych wariantów zapisu nomenu tego władcy, niektóre odczytywane w inny sposób, m.in. Dżehutimes-nefer-cheperu i Dżehutimes-heka-Maat.

Po objęciu władzy faraon przyjął prenomen Men-cheper-Re – „trwałość jest przejawem Re”:

Również to imię posiada liczne warianty zapisu, podobnie jak pozostałe imiona Protokołu Królewskiego władcy. U historyków greckich notowano go pod imieniem Misphres i Misphragmuthosis.

Bibliografia

• Kitchen K.A., Ramzes Wielki i jego czasy, PIW Warszawa 2002, ISBN 83-06-02886-4.
• Kitchen K.A., Pharaoh triumphant. The life and times of Ramesses II, king of Egypt, Benben Pulications 1982, ISBN 0-85668-215-2.
• NicolasN. Grimal NicolasN., Dzieje starożytnego Egiptu, AdamA. Łukaszewicz (tłum.), Warszawa: PIW, 2004, ISBN 83-06-02917-8, OCLC 749417518 . Brak numerów stron w książce
• Ceram W.C., Bogowie, groby, uczeni, PIW Warszawa 2002, ISBN 83-06-02398-6.
• BogusławB. Kwiatkowski BogusławB., Poczet faraonów, Warszawa: Iskry, 2002, ISBN 83-207-1677-2, OCLC 830308044 . Brak numerów stron w książce
• Jacq Ch., Podróż po Egipcie faraonów, Świat Książki, Warszawa 2004, ISBN 83-7391-131-6 Nr 4380.
• Jacq Ch., Sekrety Egiptu faraonów, Świat Książki, Warszawa 2006, ISBN 83-7391-760-8 Nr 5023.
• Orłowski B., Na tropach faraonów, Nasza Księgarnia, Warszawa 1976
• Hoving Th., Tutanchamon, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1991, ISBN 83-221-0566-5.
• Carter H., Mace A.C., Odkrycie grobowca Tutanchamona, Wydawnictwo AMBER, Warszawa 2001, ISBN 83-241-1363-0.
• Lipińska J., Marciniak M., Mitologia starożytnego Egiptu, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, ISBN 83-01-13630-8, ISBN 83-221-0736-6.
• Edwards I.E.S., Piramidy Egiptu, PIW, Warszawa 1995, ISBN 83-06-02426-5.
• ChristianeCh. Desroches-Noblecourt ChristianeCh., Tutanchamon, MarekM. Marciniak (tłum.), Warszawa: PIW, 1980, ISBN 83-06-00151-6, OCLC 749376038 . Brak numerów stron w książce
• Morenz S., Bóg i człowiek w starożytnym Egipcie, PIW, Warszawa 1972.
• Černý J., Religia starożytnych Egipcjan, PIW, Warszawa 1974.
• AidanA. Dodson AidanA., The Complete Royal Families of Ancient Egypt, DyanD. Hilton, London: Thames & Hudson, 2004, s. 140, ISBN 0-500-05128-3, OCLC 59265536 .